ارتباط هفتسین باستان با دین اسلام
سخن دربارهٔ هفتسین نوروزی که ایرانیان باعلاقه بر سر سفرهٔ نوروز خود میگذارند و جزء آداب حتمی خانوادهها است بسیار مشکل است، زیرا این آداب بهمرور زمان دستخوش تغییرات شدهاند و یافتن اصل حقیقت مشکل است.
میدانیم که در باورهای دینی باستان شماری از اعداد و حروف دارای تمایز و یا تقدس پنداشته میشدند. برخی پژوهشگران میگویند این باورها ریشه در اعتقادات کیهانشناسی کلدانی دارد که در منطقه بابل باستان و بینالنهرین بسیار متداول بود و در نتیجه تبادل تمدنها و فرهنگها وارد ایران شد. برخی دیگر نیز معتقدند ریشه تقدس عدد هفت در باورهای مهرپرستی یا میترائیسم جای دارد که از دیرباز خاستگاه ایرانی داشته و بهوسیله عواملی از شرق به غرب سرایت کردهاست. براین اساس میتوان دریافت، ایرانیان باستان با اتکاء به باور، اهمیت و تمایز برخی اعداد و نمادها، نظیر عدد هفت، آیین نوروزی خود را برگزار میکردند و هفت عنصر نمادین را بر خان نوروزی یا سفره هفتسینشان قرار میدادند.
ایرانیان با اعتقاد به تقدس عدد هفت «بر سر خوان نوروزی خود که هفتپایه اصلی دارد و چیزهایی را شامل میشود که نخستین حرف آنها» سین «است را قرار میدهند. به روایتی» سین، واژه اول نام هفت فرشته باستانی پارسی است. همه آنها دارای ویژگیهای خاص و نیکو بودند.
در زمان ساسانیان هفت شین رسم متداول مردم ایران شد و شمشاد در کنار بقیه شینهای نوروزی، به نشانه سبزی و جاودانگی بر سر سفره قرار گرفت. بعد از سقوط ساسانیان وقتیکه مردم ایران اسلام را پذیرفتند، سعی کردند که سنتها و آیینهای باستانی خود را هم حفظ کنند.
به همین دلیل، چون در دین اسلام «شراب» حرام اعلامشده بود، آنها، خواهر و همزاد شراب را که «سرکه» میشد انتخاب کردند و اینگونه «شین» به «سین» تغییر پیدا کرد.
در برخی کتب، ذکرشده که سفره هفتسین، نخست «سفره هفتشین» بوده و بعدها به این نام تغییریافته است. شمع، شراب، شیرینی، شهد (عسل)، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات، اجزای تشکیلدهنده سفره هفت شین بودند. البته در مورد اینکه سفره هفتسین در ابتدا هفت شین بوده و بعد از حمله اعراب و ایجاد تغییرات دینی در ایران، این سفره دچار دگرگونی شده است، بر اساس اسناد تاریخی این ادعاها واقعیت ندارند، چراکه میگویند ایرانیان پیش از اسلام، هفت شین داشتند و بر سر خوان نوروزی شراب و شهد میگذاشتند. درصورتیکه هردوی این واژهها عربی هستند و ایرانیان اگر قرار بود شراب بر سر خوان نوروزی بگذارند باید هفتمیم میداشتند. چون معادل فارسی شراب، «می» است.
برخی دیگر به وجود «هفت چین» در ایران پیش از اسلام اعتقاددارند. سخنران جامعه زرتشتی دراینباره میگوید: در زمان هخامنشیان در نوروز، به روی هفت ظرف چینی غذا میگذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی میگفتند.
البته در مورد هفت چین نیز بر اساس اسناد تاریخی، ایرانیان باستان تماس مستقیمی با چین نداشتند و حتی در برخی از کتابهای قدیمی واژه کینیان را بهجای چینیان بکار بردهاند که بیشتر منظور اهالی سمرقند بوده است.
امروزه سفره هفتسین را روی زمین یا روی میز پهن میکنند و هنگام تحویل سال نو اعضای خانواده دور سفره هفتسین جمع میشوند و برای داشتن سالی پر از شادی و خیروبرکت دعا میکنند. بعضی سفره هفتسین را در مدت سیزده روز نوروز نگه میدارند و در پایان این دوره، در روز سیزده نوروز، سبزهٔ سفره هفتسین را به آب میدهند.
آشنایی با رازهای تاریخی هفتسین نوروزی
هفتسین از هفت محصول زمینی گزینه میشود تا از نعمتهای که خداوند به انسان بخشیده است، سپاسگزاری شود. هفتسین نوروزی آئین پارسی است. نه چینی، هندی، عربی، روسی و…
گزینههای هفتسین باید دارای پنج ویژگی باشد:
۱٫ نام آنها پارسی باشد.
۲٫ با واژه «سین» آغاز شوند.
۳٫ دارای ریشه گیاهی باشند.
۴٫ خوردنی باشند.
۵٫ نام آنها از واژههای ترکیبی (مانند سبزیپلو، سیرترشی و …) ساخته نشده باشند.
با توجه به نکات بالا: خوان هفتسین پارسی با سیب، سیر، سماک (سماق به عبارتی سماغ)، سرکه، سمنو، سبزی یا سبزه «سبزی خوردنی»، (چراکه سبز کردن میلیونها تن گندم یا دیگر حبوبات و بیرون ریختن آن کمی دور از اندیشه مردمان ایرانزمین است) چیده میشود.
پس میتوان گفت:
گذاردن سنبل، سکه و سماور که نه خوراکی هستند و نه پارسی، هیچ حقیقت هفت سینی ندارند؛ و نیز گزینههایی چون؛ سوزن، سنجاق، ساعت و…
در هفتسین پارسی انار به نشانه باروری و عشق و یا سیب سرخ درون ظرف آب پاک و زلال رها میشود تا عشق و باروری همچنان پاینده بماند. با کمی اندیشه پیرامون آنچه گفته شد، خواهید دید که در بیست میلیون واژههای پارسی شما نمیتوانید انتخاب هشتمی برای خوان هفت سین “ نوروزی پیدا کنید که دارای این پنج ویژگی باشد.