تعریف ارگونومی
واژه ارگونومی برگرفته از کلمه ارگو (ergo) به معنای کار و نوموس (Nomous) به معنای قاعده و قانون به وجود آمده است. در این مقاله در مورد قواعد موجود در ارگونومی کار با کامپیوتر بحث می‌شود.
ارگونومی علمی است که به ما می‌گوید برای دستیابی به کارایی و بهره‌وری در یک حرفه خاص، ضمن توجه به حفظ سلامتی خود، چگونه و در چه شرایطی باید کارکنیم. هدف از این علم دستیابی به بهترین ارتباط بین انسان و محیط کار (یا همان کار و زندگی) می‌باشد. ارگونومی با ارزیابی قابلیت‌ها و محدودیت‌های انسان (بیومکانیک و آنتروپومتری)، استرس‌های کاری و محیطی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی)، نیروهای استاتیک و دینامیک روی بدن انسان (بیومکانیک)، خستگی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی) و طراحی ایستگاه کاری و ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی) در ارتباط است. بنابراین می‌توان گفت ارگونومی علم وسیعی است که از علوم بسیاری تشکیل یافته است.
ارگونومی کار با کامپیوتر: ازآنجاکه کاربرد کامپیوتر در زندگی بشر بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افراد ساعت‌های متمادی با کامپیوتر کار می‌کنند و شناخت عوامل مؤثر در محیط کار با کامپیوتر اهمیت زیادی دارد وجود شرایط نامناسب در محیط کاری و عدم توجه به موارد ارگونومیکی و بهداشتی هنگام کار با کامپیوتر ممکن است در بلندمدت سبب بروز بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها شود، در این مقاله قصد داریم شمارا با ارگونومی کار با کامپیوتر و رعایت قواعد ضروری استفاده از کامپیوتر آشنا کنیم.
با توجه به رشته شغلی و نوع کار کاربران کامپیوتر می‌توان گفت بیشتر کاربران کامپیوتری در محیط‌های سربسته و پوشیده کار می‌کنند و اگر در بلندمدت به رعایت نکات ایمنی در مورد محیط و تهویه مناسب آن نپردازند ممکن است دچار مشکل گردند. از نکاتی که کاربران کامپیوتری باید در محیط کار به آن توجه کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- وجود سیستم تهویه مطبوع:
- برای اتاق کار، دمای ۲۳-۱۹ درجه سانتی گراد و رطوبت حدود ۵۰ درصد مناسب است
- بهتر است با باز کردن درب و پنجره‌ها و یا تعبیه دستگاه تهویه، هوای اتاق به‌طور مرتب تعویض شود.
- استفاده از زیر پایی برای قرارگیری مناسب و راحت پاها
۲- نور کافی و مناسب:
- روشنایی محل کار باید مخلوطی از نور سفید و زرد بوده (ترجیحاً از لامپ مهتابی استفاده شود) و شدت آن در حدود ۳۰۰ لوکس باشد.
- میز کار را طوری قرار دهید که روشنایی لامپ‌های سقف در طرفین قرار گیرد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً در برابر شما باشد خودداری شود. در استفاده از روشنایی طبیعی نیز نباید صفحه مانیتور در برابر پنجره قرار گیرد.
۳- استفاده از میز مخصوص که دارای عرض و ارتفاع استاندارد باشد:
با توجه به ارگونومی کار با کامپیوتر یک میز با طراحی مناسب و تنظیم درست حدفاصل مناسب را برای پاها ایجاد می‌کند و اجازه می‌دهد جایگیری اجزای کامپیوتر و متعلقات آن درست باشد و پوسچرهای نامناسب بدن را کاهش می‌دهد. نصب، راه‌اندازی و ترتیب ایستگاه کاری راحت و تولیدکننده شامل این شرایط می‌باشد:
منطقه سطح کار یا میز: باید به شما اجازه دهد مانیتور را مستقیم روبروی خود بافاصله حداقل ۰۲ اینچ قرار دهید.
منطقه زیر میز یا سطح کار: از نگهداری اقلام و وسایل زیر میز خودداری کنید. فضای زیر میز بایستی امکان پوسچرهای کاری مختلف را ایجاد نماید.
کمبود فضا روی سطح کار می‌تواند باعث شود کاربران اجزا و تجهیزات کامپیوتر را درجاهای نامناسب قرار دهند. این جایگذاری می‌تواند منجر به پوسچرهای نامناسب کاری شود تا بتوانید به پرینتر/موس دسترسی پیدا کنید یا به مانیتوری که در محدوده کنارتان (نه در مقابل شما) قرارگرفته نگاه کنید.
۴- استفاده از صندلی ارگونومیک باقابلیت تنظیم ارتفاع: 
- استفاده از زیر پایی برای قرارگیری مناسب و راحت پاها.
- ارتفاع صندلی باید قابل تنظیم باشد. ارتفاع صندلی، ۴۱ تا ۵۲ سانتی‌متر توصیه می‌شود.
- سطح نشیمنگاه صندلی باید دارای طول و عرض ۴۰ تا ۴۸ سانتی‌متر باشد. برای افراد چاق صندلی‌های پهن‌تر توصیه می‌شود.
- ضخامت تشک در حدود ۴ تا ۵ سانتی‌متر باشد و رویه آن از جنسی باشد که اصطلاحاً بتواند تنفس کند و لبه جلو صندلی، گرد و لبه بیرونی آن، نرم باشد.
- زاویه پشتی با تشک صندلی، حداقل ۹۵ تا ۱۱۰ درجه باشد.
- عرض پشتی صندلی باید حداقل ۳۲ تا ۳۶ سانتی‌متر باشد. ارتفاع پشتی صندلی را نیز بین ۵۰ تا ۸۲ سانتی‌متر توصیه می‌کنند. صندلی باید در قسمت قرار گرفتن گودی کمر (ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر از پایین) داری یک قوس محدب و در قسمت پشت دارای یک قوس مقعر باشد.
- صندلی‌های مورداستفاده در کار با رایانه بهتر است دسته‌دار بوده و دسته آن با ارتفاع میز کار مطابقت داشته باشد. همچنین دارای ۵ چرخ بوده و چرخان باشد. شیب کف صندلی ۵ تا ۱۵ درجه برای تمایل به جلو و ۵ درجه تمایل به عقب را امکان‌پذیر سازد.
۵- استفاده از copy holder برای خم نکردن بیش‌ازحد گردن
از دیگر نکاتی که افراد باید با توجه به ارگونومی کار با کامپیوتر باید رعایت کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- به‌تناوب از پشت میز کامپیوتر برخاسته و با نرمش‌های خیلی ساده، گردن، بازو، مچ دست‌وپاها را حرکت دهید. برای این منظور نرم‌افزار Stretch Break می‌تواند به شما کمک زیادی کند. این نرم‌افزار در مدت‌زمان‌هایی که از طرف خود شما مشخص می‌گردد بر روی صفحه مانیتور شما ظاهرشده و انواع نرمش‌ها را به شما نشان می‌دهد و شما می‌توانید به همراه آن چند دقیقه نرمش نمایید.
- به‌منظور جلوگیری از درد در ناحیه مچ دست، هنگام کار با کامپیوتر بهتر است مچ دست صاف باشد و ترجیحاً از یک تکیه‌گاه برای راحتی بیشتر مچ‌ها استفاده شود.
- چشم باید در امتداد ۵۰ سانتی‌متری نسبت به بالاترین نقطه‌ی مانیتور قرار داشته باشد تا هم‌چشم کمتر آسیب ببیند و هم گردن در حین کار با کامپیوتر به بالا و پایین خم نشود.
- برای جلوگیری از آسیب‌های گردن بهتر است که هنگام کار با رایانه آن را صاف نگه‌داریم
- برای جلوگیری از آسیب‌های کمر و ستون فقرات بهتر است که هنگام کار با رایانه آن را صاف نگه‌داریم
- آرنج به‌صورت قائمه باشد
- بهترین حالت قرارگیری ساعد و بازو این است که بازوها به‌صورت صاف قرار بگیرند و با بازوها زاویه‌ی قائمه بسازند
- گودی کمر به‌وسیله‌ی صندلی پرشده باشد
- برای جلوگیری از کمردرد بهتر باشد از صندلی مناسب و یا یک بالشتک که گودی کمر شمارا پر کند استفاده کنید. قرارگیری شانه‌ها بالاتر از حد طبیعی، در هنگام کار با کامپیوتر باعث درد در شانه‌ها و در درازمدت به هم خوردن تناسب‌اندام شما می‌شود
- پنجه‌ی پا در وضعیت مناسب و روی تکیه‌گاه قرار بگیرد
- برای جلوگیری از آسیب دیدن پنجه‌ی پا بهتر است از یک تکیه‌گاه استفاده کنید
- زانوها باز هستند و کمترین فشار روی آن‌ها وارد می‌شود
- اگر به‌سلامت زانوهای خود علاقه‌مند هستید حتماً این مورد را رعایت کنید.
وضعيت نامطلوب قرارگيري بدن در حين كار با كامپيوتر
حفظ وضعيت مناسب بدن مانند مچ‌هاي صاف، آرنج‌های نزديك به بدن و سر صاف و هم‌راستا با بالاتنه، اغلب به دليـل اخـتلاف سـطح بـين موقعيت کار برو اجزاء ايستگاه كار با کامپیوتر و هم‌راستا نبودن آن‌ها، دشوار است.
براي مثال مانيتوري كه در ارتفاع بالا قرار داده‌شده می‌تواند كاربر را مجبور كند كه سرش را به عقب خم كند و اين كار پس از مدتي باعـث خستگي ماهیچه‌های گردن و شانه‌ها می‌شود. ميزهايي با صفحه كشويي خيلي كوچك، کاربر را مجبور می‌کند تـا مـوس را جهـت سـهولت در استفاده به نقاط مختلفي از ميز حركت دهد. اين كار آرنج‌ها را از بدن دور كرده و باعث می‌شود كاربر بر روي بازوهايش در حـالتي كـه ارتفـاع بيشتري دارند، به مدت نسبتاً زيادي تكيه كند.
طبق مطالعه ارگونومی کار با کامپیوتر وضعیت‌های نامطلوب بدن می‌توانند باعث كشيدگي تاندون‌ها، رگ‌های خوني و اعصاب روي ليگامآن‌ها يا استخوان‌ها شوند، به‌گونه‌ای كه فشرده و سخت شده و محدود گردند. همچنين ممكن است تاندون‌ها و غلاف آن‌ها روي استخوان‌ها ليگامآن‌ها سـاييده شـوند، به‌گونه‌ای كه باعث تحريك و تضعيف آن‌ها شوند. اين امر می‌تواند منجر به آماس (تورم) ناحيه‌اي محدود مانند تونل كارپال شود كه در نتيجه، اعصـاب و رگ‌هاي خوني آن را محدود نموده و سوزش و بی‌حسی انگشتان و دست‌ها و همچنين درد ناشي از التهاب تاندون و تورم غـلاف آن را در پـي خواهد داشت.
نتایج به‌کارگیری اصول ارگونومی در محیط‌های کاری:
– پیشگیری از اختلالات اسکلتی – عضلانی در بین شاغلین (مانند کمردرد، سندروم تونل کارپال یا درد شدید در مچ دست، درد ناحیه گردن، درد ناحیه زانو یا آرنج و…) توسط مطالعه ارگونومی کار با کامپیوتر
– کمک به‌پیش گیری از حوادث شغلی
– افزایش میزان رضایت‌مندی کارکنان
– افزایش رفاه و آسایش کارکنان
– کمک به افزایش بهره‌وری در کار
– کمک به افزایش تولید