اگر صاحب یک گوشی هوشمند یا یک کامپیوتر شخصی هستید به احتمال زیاد عضو یکی از شبکههای اجتماعی نیز هستید اما آیا میدانید اینگونه شبکهها از چه سالی به دنیا آمدند؟ اولین شبکههای اجتماعی کدام بودند؟ کدام یک از آنها شهرت بیشتری داشته اند و یا کدام یک طرفداران بیشتری داشتهاند؟ و… ازآنجاکه گسترش و محبوبیت شبکههای اجتماعی را در زندگی انسانها نمیتوان نادیده گرفت سعی بر این داریم که در مقاله “تاریخچه شبکههای اجتماعی از آغاز تاکنون ” به همه این سئوالات پاسخ دهیم.
دلیل ایجاد شبکههای اجتماعی
این روزها شبکههای اجتماعی به گونهای در زندگی و فرهنگ ما نقش ایفا میکنند که گویا زندگی بدون آنها عملا غیر ممکن است. راستی، آیا شما هم برای رفع خستگی یا در اوقات فراغت اولین کاری که میکنید بیدرنگ به سراغ فضای مجازی مورد استفادهتان میروید؟ آیا شما نیز در زمان استفاده از اینگونه فضاها متوجه گذر زمان نمیشوید؟ بنظر شما دلیل اینگونه واکنشها نسبت به فضای مجازی چه میتواند باشد؟
شاید یکی از دلایل محبوبیت اینگونه شبکهها وجود گروههای دوستی، خویشاوندی، کاری، هنری، ورزشی، فرهنگی و یا ارزشها، باورها و علایق خاص مشترک بین افراد باشد. شبکههای اجتماعی در سطوح مختلفی از خانواده گرفته تا سطح کشوری و بین المللی نقش مهمی در تعیین راهحل برای مشکلات یا حتی ایجاد آنها دارند.
به اعتقاد کاستلز، شبکههای اجتماعی نتیجه همگرایی سه فرآیند تاریخی مستقل هستند:
۱- انقلاب اطلاعات
۲- تجدید ساختار سرمایه داری و اقتصاد متکی به برنامهریزی
۳- نهضتهای فرهنگی دهه ۱۹۶۰
این سه فرآیند موجب شدند تا شبکههای اجتماعی مجازی تولد یافته و رشد کنند.
عواملی همچون تحول در روابط کارگر و کارفرما و منعطف شدن این روابط، رقابتهای کاری و فرهنگی، ظهور قطبهای متقابل در برابر دولتها و نهادهای بزرگ دولتی، تحول در کار و اقتصاد جهانی، شکستهشدن مرزهای انتقال دیتا و سرمایه و بسیاری از مواردی از این قبیل باعث شد تا اینگونه فضاهای مجازی در زندگی انسانها نقش پر رنگتری داشته باشند.
تاریخچه شبکههای اجتماعی
داستان از آنجا شروع میشود که در سال ۱۹۶۰ در دانشگاه ایلی نویز در ایالت متحده امریکا مفهومی تحت عنوان شبکههای اجتماعی مطرح شد و یکی از مهمترین اهداف شبکه های اجتماعی جمعکردن افراد در کنار یکدیگر در فضای مجازی بود که با همین هدف در سال ۱۹۹۵ وبسایت Classmates.com ایجاد شد. بهترین هدیه این وبسایت به کاربران پیدا کردن دوستان قدیمی دوران تحصیلشان بود که همین هدیه شگفتانگیز باعث سرعت در محبوبیت این فضاها شد.
پس از آن در سال ۱۹۹۷ نخستین سایت شبکه اجتماعی اینترنتی به آدرس SixDegrees.com ایجاد شد. این سایت به کاربرانش اجازه ایجاد پروفایل داد تا آنها بتوانند لیستی از دوستانشان را در قالب یک فهرست به این فضا معرفی کنند. هرچند به لطف این ویژگیها سرویس SixDegrees موفق به جذب یکمیلیون کاربر شد اما بااینحال این سایت در آن زمان موفق نشد و بعد از سه سال متوقف شد.
انصافاً باید اعتراف کرد سرویسهایی که AOL در اختیار کاربران قرار میداد راه را برای ظهور شبکههای اجتماعی هموار کرد. کاربران بهوسیله این سرویسها انجمنهاانجمنهای مختلفی راهاندازی کردند، در این انجمنها امکان جستجوی محتوا و پروفایل اعضا میسر بود تا کاربران تعامل راحتتری از جمع شدن دورهم در محیط مجازی داشته باشند.
سال ۲۰۰۲ بود که Friendster به خانواده شبکههای اجتماعی اضافه شد Friendster نیز توانست با جمعکردن افراد با علایق مشترک در یکسالگی زندگی خود ۳ میلیون کاربر را جذب خود سازد و راههای مختلفی را برای پیدا کردن علاقههای مختلف به آنها نشان داد؛ اما ازآنجاکه بخت با او یار نبود، آوار مشکلات فنی بر سر او خراب شد و همچنین تصمیمات مدیریتی نادرست نیز کمک کرد تا این شبکه بهتدریج کاربران خود را از دست بدهد.
پس از آن در سال ۲۰۰۳ LinkedIn متولد شد. این شبکه اجتماعی بجای توجه به روابط دوستانه و بقول خودمان دنیای احساسات اتفاقاً به روابط کاری، اقتصادی و تجارت توجه بیشتری داشت و همین امر نیز باعث شد تا این شبکه اجتماعی روز به روز کاربران خود را گسترش دهد و درنهایت نیز مایکروسافت باقیمت بسیار بالایی آن را خریداری نماید و امروزه نیز بیش از ۲۹۷ میلیون کاربر عضو آن باشند.
در همین سال شبکه اجتماعی MySpace نیز پا به میدان نهاد. MySpace معشوقه همه افرادی بود که به موسیقی، ویدئو و مطالب جذاب دلبستگی خاصی داشتند؛ اما این شبکه نیز اقبال خوبی در این زمینه نداشت و در بیشتر کشورهای انگلیسیزبان طرفداران خود را از دست داد و امروزه فقط برای عاشقان موسیقی یک شبکه اجتماعی محسوب میشود.
در سال ۲۰۰۴ بود که دو دانشجوی خوشفکر و باهوش هارواردی شبکه اجتماعی فیسبوک را راهاندازی کردند و یکی از آنها که مارک زاکربرگ نام داشت در سال ۲۰۰۶ بهعنوان یکی از مؤسسین فیسبوک، این شبکه را در اختیار مردم قرار داد و از همان ابتدا شاهد رشد چشمگیر آن شد.
در سال ۲۰۰۵ نیز شاهد راهاندازی یوتیوب توسط سه کارمند از شرکت PayPal با هدف به اشتراکگذاری ویدئو در میان کاربران بودیم. دلیل محبوبیت این شبکه را میتوان امکان به اشتراکگذاری رایگان ویدئو آنهم درزمانی که اشتراکگذاری ویدئو در هیچکدام از شبکههای اجتماعی رایگان نبود، دانست.
بااینکه سال ۲۰۰۰ میلادی عصر شکوفایی شبکههای اجتماعی بود اما نیمه این دهه را نیز میتوان بهعنوان دوران اوج شبکههای اجتماعی تلقی کرد. با همین روند در سال ۲۰۰۶ شبکه اجتماعی توییتر پا به میدان نهاد. این شبکه اجتماعی که در این روزها نیز یکی از پرطرفدارترین شبکههای دنیاست، امکان اشتراکگذاری پیام در قالب متن ۱۴۰ کاراکتری را به کاربران خود داد. این پیامها توییت نام داشتند و توانستند در زمان بسیار کوتاهی کاربران زیادی را به خود جذب کنند.
این داستان ادامه تا سال ۲۰۱۱ بالاخره گوگل نیز یکی از بزرگترین دستاوردهای خود را بنام گوگل پلاس روانه بازار کرد. این شبکه اجتماعی که از نعمت پشتیبانی غول گوگل برخوردار بود، ویژگی بسیار بزرگی داشت که برتری آن را نسبت به دیگر شبکههای اجتماعی متمایز میساخت و آن ویژگی چیزی نبود جز “چت ویدئویی بین افراد ”. مسلماً در دورانی که حتی اشتراکگذاری رسانه بسیار حائز اهمیت بود، چت ویدئویی بین افراد نیز اتفاقی بسیار عجیب و شگفتانگیز تلقی میشود.
رشد این شبکه چنان زیاد بود که توانست در مدت ۴ هفته از عمر خود حدود ۲۵ میلیون کاربر را به خود جذب کند و در سال ۲۰۱۴ نیز اعلام کند که حدود ۵۴۰ میلیون کاربر دارد و امروزه نیز یکی از پرطرفدارترین شبکههای اجتماعی دنیا باشد. این شبکه با هدف رقابت با فیسبوک راهاندازی شد و بااینکه قدرت زیادی در جذب اعضا داشت اما هرگز نتوانست در قد و قواره فیسبوک ظاهر شود.
ظهور گوشیهای هوشمند و تاثیر آن بر گستردگی شبکههای اجتماعی
با ظهور گوشیهای هوشمند در این سالها اینستاگرام و اسنپ چت جای خود را در این بازار بیشتر باز کردند، اینستاگرام که در ایران نیز کاربران زیادی دارد در سال ۲۰۱۰ راهاندازی شد و از آن زمان تاکنون چیزی بیشتر از ۲۰ میلیارد عکس در این شبکه اجتماعی به اشتراک گذاشتهشده است. اینستاگرام تنها در بستر موبایل کار میکند و محبوبیت آن باعث شد تا فیسبوک در سال ۲۰۱۲ این شبکه اجتماعی که تنها توسط ۱۳ نفر راهاندازی شده بود را باقیمت گزاف یک میلیارد دلار خریداری کند.