فلسفه هفت سین (قسمت پنجم)
کتاب مقدس یکی از پایه‌های اصلی فلسفه هفت سین است و بر اساس آن هر خانواده‌ای به‌تناسب مذهب خود، کتاب مقدسی را که قبول دارد بر سفره می‌گذارد.
چنانچه مسلمانان قرآن، زرتشتیان اوستا و کلیمیان تورات را بر بالای سفره‌هایشان جای می‌دهند.
در سر سفره هفت‌سین زرتشتیان در کنار اسپند و سنجد، ”آویشن” هم دیده می‌شود که به گفته موبد فیروزگری خاصیت ضدعفونی‌کننده و دارویی دارد و به نیت سلامتی و بیشتر به حالت تبریک بر سر سفره هفت‌سین گذاشته می‌شود.
در فلسفه هفت سین شاخه‌های سرو، دانه‌های انار، گل ”بیدمشک” شیر نارنج، نان و پنیر، شمعدان و… را هم می‌توان جزو اجزای دیگر سفره هفت‌سین دانست.
در فلسفه هفت سین آینه نماد روشنایی است و حتماً باید در بالای سفره جای بگیرد. «آب و ماهی» نشانه برکت در زندگی هستند. ماهی به‌عنوان نشانه اسفندماه بر سفره گذاشته می‌شود.
در فلسفه هفت سین آینه از ریشه واژه Speculation به معنای باریک‌اندیشی و تأمل است. در فرهنگ ایرانی، نشان از گویایی واقعیت دارد.
آینه بازتاب روشنی آب و درنتیجه بیان واقعیت، راست‌گویی و صمیمیت است. روی آینه‌ای در موزه‌ای نوشته‌شده بود همچون خورشید، ماه، آب، طلا، روشن و درخشان باش و چون آینه، بازتاب ده، آنچه را که در دل‌داری.
در فلسفه هفت سین آینه بازتاب آب است و آن هنگام که نور به خود می‌گیرد. به آبی می‌گراید، نور نیز در آب منعکس می‌شود و به آب روشنی می‌بخشد. نور در آینه تا عمق بی‌کران دو آینه روبه‌رو، می‌درخشد و ژرفا به خود می‌گیرد. آب و آینه، شباهت می‌گیرند و آبی را می‌سازند و به این‌سان، سفره نوروز (سفره هفت‌سین نوروزی) باوجود آب و آینه، رنگ آبی به خود می‌گیرد!
سفره هفت‌سین نوروزی، ظرف آب و جام آینه را در کنار هم دارد. در شهرهای کویری کشور که قدر آب را صدچندان می‌دانند، رنگ ظرف آب، سفال آبی‌رنگ است.
آینه در کنار ظرف آب، گواه صداقت و برکت و باروری است و وجود سبزه تکمیل این زنجیره حیات است.
صافی آینه بر سفره هفت‌سین، هشداری است به مخاطب، هشداری است به ما که هر چه بیشتر صیقل ببینیم، پاک‌تر شویم و به‌این‌ترتیب، بهتر می‌توانیم صفا و صمیمیت را بازتاب دهیم.
در فلسفه هفت سین وجود آینه، رمز و راز گفتاری است بین ما؛ که در کناره سفره هفت‌سین نشسته‌ایم و آب، سبزه و ماهی درون آب. این لحظه خلوتی است تا که یک سال عمر رفته را به محاسبه بنشینیم و طرح نو برای سال آینده ریزیم که منزه و پاک، رفیق گرمابه و گلستان باشیم.
نماد ماهی در فلسفه هفت سین چیست؟
درست است که ماهی قرمز، از اجزای اصلی سفره هفت‌سین نیست، ولی از قدیم‌الایام مهمان سفره هفت‌سین بوده است. تنگ ماهی قرمز جزو جذابیت‌های نوروز به‌خصوص برای کوچک‌ترهاست و به عقیده خیلی‌ها نیز بدون ماهی قرمز، نوروز و سفره هفت‌سین آن صفای بایدوشایدی را ندارد. حال چرا حضور ماهی قرمز بر سر سفره هفت‌سین برای خیلی‌ها مهم است.
در فلسفه هفت سین مجسمه‌های ماهی قرمز به‌جای مانده از دوره هخامنشیان نشان از حضور دیرینه ماهی قرمز دارد، آن‌طور که می‌گویند گونه‌هایی از این ماهی‌ها حتی از ایران به چین فرستاده می‌شدند. (البته لازم به ذکر است ماهی قرمز سمبل عید کشور چین و چینی‌ها نیز هست غافل از اینکه در عید چینی‌ها ماهی قرمز را رها می‌کنند تا زندگی جریان یابد ولی ما ماهی قرمز را اسیر تنگ بلورین کرده و تا رسیدن مرگ آنها نگهداری می‌کنیم.)
البته در فلسفه هفت سین سکه روی دیگری هم دارد. مثلاً اینکه برخی دیگر با این استدلال که در تابلوهای نقاشان قاجار اثری از ماهی قرمز نیست، حضور ماهی قرمز بر سر سفره هفت‌سین را امری تازه می‌دانند. در این میان آن‌هایی که برای ماهی قرمز تاریخچه‌ای طولانی قائل‌اند می‌گویند: درگاه شماری شمسی، برجی است به نام برج حوت یا برج ماهی که سال‌ها در ایران رواج داشته و ماهی قرمز نیز نشانه‌ای است از برج حوت که در آثار به‌جای مانده از دوره ساسانیان دیده می‌شود. ایرانیان نیز در آن زمان ماهی قرمز را بر سر سفره هفت‌سین می‌گذاشتند تا سال از برج حوت به برج حمل تغییر کند. دیگر دلیل انتخاب ماهی قرمز در فلسفه هفت سین نیز تحمل بیشتر این ماهی در مقابل شرایط نامساعد محیط، نگهداری آسان‌تر و رنگ جذاب آن در مقایسه با سایر ماهی‌ها بوده است.
فلسفه‌ای که به رنگ سرخ برمی‌گردد:
به عقیده بسیاری جدا از قشنگ بودن ماهی قرمز و حال و هوای نوروزی‌ای که با خود می‌آورد، در فلسفه هفت سین حضور ماهی در سفره هفت سین به رنگ سرخش برمی‌گردد. رنگ سرخ ماهی به معنی مهر، پیروزی، شادی، سرزندگی و برکت است. همان‌طور که در دیگر سنت‌های نوروزی نیز این رنگ سرخ را بسیار می‌توان دید. برای مثال روبان سرخ دور سبزه، لباس قرمز حاجی‌فیروز، سیب سرخ سر سفره هفت‌سین و سرخی آتش چهارشنبه‌سوری که به همان شادی و سرزندگی برمی‌گردد. این نماد را در کشورهایی مثل تاجیکستان با وصل کردن پارچه قرمز بر سر در خانه‌ها یا جشن گل سرخ در بلخ افغانستان همزمان با نوروز نیز می‌شود دید.
درست است که حضور ماهی قرمز دو سه سالی است که با حواشی بسیاری مواجه شده و دوستداران حیوانات با خرید و حضور آن بر سر سفره هفت‌سین مخالف‌اند ولی اهمیت ماهی قرمز برای بسیاری سفت و سخت‌تر از آن است که به همین آسانی حذف شود. این عده معتقدند حذف سنت‌هایی چون خرید ماهی قرمز در نوروز به همین آسانی نیست، ریشه‌های عمیقی در فرهنگ دارد و به‌جای آن باید راه‌های نگهداری درست و اصولی ماهی قرمز را به مردم یاد داد.
به‌این‌ترتیب، در فلسفه هفت سین نقش وجود آب و آینه و رنگ آبی و ماهی قرمز بر سر سفره نوروز و جشن آب‌پاشان، نقشی برای تعالی اندیشی انسان‌هاست تا که با الهام از معانی این نمادهای ارزشی و معنایی، راه کمال گیرند. جشن‌ها، همه بهانه و وسیله‌ای است تا که خود را در مقام انسانیت جستجو کنیم. پاسدار حریم پاک و پاکی‌ها باشیم، آینه‌کار صاف‌وصادق و چون آبی، شفاف و آرام‌بخش و گشاد دست.
